Buurten over… Dialect

Deelnemende instellingen

• Heemkundekring Rosmalen
• Heemkundekring Zeeland
• Heemkring Molenheide
• Cultuurhistorische vereniging de Nyen aenwas van Nassau
• Stichting de Oude Schoenendoos
• Heemkundekring ’t Hof van Liessent
• Erfgoed Brabant

Dialect digitaliseren
Iedere deelnemer was op de een of andere manier bezig met dialect, maar ze waren allen vooral ook benieuwd naar hoe anderen dit aanpakken. Enkele deelnemers waren al gestart met het digitaliseren van dialect in Memorix Maior. Zo heeft Heemkundekring ’t Hof van Liessent al een deel van hun spreekwoorden in Memorix Maior vastgelegd en hebben ze deze samen met de lokale radio ook opgenomen en Heemkundekring Molenheide heeft twee filmpjes in dialect opgenomen en publiceren in hun kwartaalblad artikelen in dialect. Heemkundekring Rosmalen en Stichting de Oude schoenendoos zijn naar aanleiding van de resultaten van de Pilot digitaliseren van Dialect en de bijbehorende sessie gestart met het vastleggen van dialect en cultuur-historische vereniging Nyen aenwas van Nassau wil hier ook mee gaan beginnen.

Al deze instellingen gaven daarbij aan dat het het eenvoudigst was om te beginnen met informatie die er al was. Zo startten ze in Lieshout vanuit het hun eigen spreekwoordenboek en begon men in Zeeland vanuit de teksten van Schup en Schoefel, die gepubliceerd werden in het maandblad Ut Rookelijzer. Het grote voordeel hiervan is dat je de informatie al hebt. Je hoeft dan alleen nog de teksten op te nemen en de informatie vast te leggen in Memorix Maior.

“Dialect moet je horen en als je het hoort en dan komt er een bepaalde sfeer of gevoel en dat krijg je niet bij het lezen.”

-Anne-Marie van den Broek, Heemkundekring Zeeland

Zien – Lezen – Horen
Het opnemen van uitgesproken teksten, als aanvulling op het digitaal vastleggen van het geschreven dialect, wordt door iedereen als ontzettend belangrijk gezien. Zo gaf Anne-Marie aan dat dialect vooral om het horen gaat. “Dialect moet je horen en als je het hoort en dan komt er een bepaalde sfeer of gevoel en dat krijg je niet bij het lezen.” Het is echter wel belangrijk om ook het geschreven dialect en een vertaling bij de hand te hebben. Deze drie versies van een tekst versterken elkaar, waardoor iedereen van het dialect kan genieten en het het beste bewaard blijft.

Dialect schrijven
Dialect ook schriftelijk vastleggen is dus belangrijk, maar hoe schrijf je het eigenlijk op? Want zijn er schrijfregels voor dialect of mag je dat allemaal zelf bedenken? Jos geeft aan dat je het allemaal zelf mag bedenken, maar dat er wel richtlijnen opgesteld zijn. De richtlijnen voor het schrijven van dialect zijn online te raadplegen op de website van de Stichting Brabants. Je kunt dit voorstel gebruiken, maar mag alles aanpassen aan je eigen dialect. Het belangrijkste is, is dat je daarbij consequent te werk gaat. Bij het schrijven van dialect vindt iedereen wel dat het serieus genomen moet worden. Anders loop je het risico dat de tekst vooral een carnavaleske uitstraling krijgt, wat bij het digitaliseren van dialect niet de bedoeling is.

Zuiver dialect?
Een laatste vraag die uitvoerig besproken werd, is: “Wat is zuiver dialect?”. Dialect verandert. Familieleden die naar het buitenland geëmigreerd zijn in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw lijken meer dialect te spreken dan de mensen die nog altijd in het dorp wonen. Toch is ook hun dialect aan verandering onderhevig en verweven zij bijvoorbeeld veel Engelse woorden door hun taal. Geconcludeerd wordt dat je niet kunt spreken van een zuiver dialect, maar dat je enkel kunt kijken naar het dialect dat op een bepaald moment op een bepaalde plek gesproken wordt. Zelfs als je ouders al ergens anders vandaan komen, kun je al “vreemde” woorden in je taal gebruiken. Dus een dialect verschilt niet alleen per dorp, maar zelfs per persoon.

Leren van elkaar
Alle instellingen gaven aan dat ze graag vaker informatie uit zouden wisselen op deze manier, omdat het een laagdrempelige bijeenkomst was en zeer leerzaam. Nu was het voor groepen uit West-Brabant namelijk eenvoudig om ook te overleggen met instellingen uit Oost-Brabant. Wanneer je daarvoor anderhalf uur moet rijden is dat minder eenvoudig.

Tips

• Leg contacten bij de lokale omroep. Zij hebben goede opnameapparatuur en ervaring met het bedienen van deze apparatuur.
• Start vanuit de informatie die je al hebt. Als je bepaalde dialectfragmenten al gebundeld hebt in een boekje of als reeks in een tijdschrift heb je een mooi startpunt.
• Maak met je dialectgroep goede afspraken hoe je bepaalde woorden schrijft. Je hoeft niet alles alleen te bedenken en het is goed om het er met je eigen werkgroep over eens te zijn.
• Omdat het schrijven van dialect niet uniform is en de waarde ook vooral in het horen ligt, zou je in plaats van een dictee beter een dialectquiz kunnen organiseren. Dan is de vraag niet hoe je het schrijft, maar wat het betekent.
• Wissel informatie uit met andere dialectwerkgroepen in de buurt. Wat doen jullie en hoe doen jullie dit?

Meer digitaal dialect

• De online gemeenschap Brabanders en hun Taal.
• Dialectdata op Brabantserfgoed.nl.
• De Nederlandse dialectenbank van het Meertens Instituut bevat opnames uit de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw, waarin mensen in hun lokale dialect over vroeger spreken.
• Elektronische Woordenbank van de Nederlandse dialecten bevat diverse gedigitaliseerde lokale woordenboeken.
• Het overzicht van voorkeursspelling voor alle Brabants dialecten van de Stichting Brabants.
• Het tijdschrift van de Stichting Brabants.
• De blog over Digitalisering van het Brabants dialect.
• Het verslag over de online cursus Digitaliseren van Dialect 13-11-2020.

Wil jij meer informatie over het vastleggen van dialect in Memorix Maior? Neem dan contact op met helpdesk@brabantcloud.nl. Heb je vragen aan een van de deelnemers? Neem dan contact op met de betreffende heemkundekring.