Wat hebben een zelfportret van Vincent van Gogh uit het Metropolitan Museum of Art (Met) in New York City, een dolkfibula gevonden in Oijen (Oss) uit het Rijkmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden en het Boxmeersch Weekblad van 19 mei 1945 in de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag met elkaar gemeen? Alle drie de objecten vertellen een stukje over de Brabantse geschiedenis.
Self Portrait with Straw Hat van Vincent van Gogh. Dit Brabantse werk is te zien in het New Yorkse Metropolitan Museum of Art. (Bron: Vincent van Gogh, 1887, Metropolitan Museum of Art)
Het is de kracht van Brabantserfgoed.nl dat deze objecten digitaal samengebracht kunnen worden én verbonden kunnen worden met meer Brabants erfgoed. Op dit moment toont Brabantserfgoed.nl hoofdzakelijk collecties van instelling uit de provincie Noord-Brabant, die hun collectiedata via Erfgoed Brabant ontsluiten. Er zijn echter ook talloze relevante objecten voor Brabantserfgoed.nl te vinden in andere Nederlandse instellingen, bijvoorbeeld in het RMO, het Nederlands Instituut Militaire Historie (NIMH), de KB, en zelfs in internationale musea zoals het Met. Daarom ontstond het idee om met dergelijke instellingen contact op te nemen in de hoop het verhaal over de Brabantse geschiedenis op Brabantserfgoed.nl over de eigen provinciegrenzen heen te verrijken en uit te breiden. Hoe heeft dit idee in de praktijk uitgepakt? En wat zijn de mogelijkheden en de uitdagingen van het digitaal koppelen van erfgoed?
De digitale infrastructuur
De erfgoedcollecties op Brabantserfgoed.nl worden toegankelijk gemaakt door Brabant Cloud. Brabant Cloud haalt de collectiegegevens op bij de instellingen als Linked Data, waarna dit aan elkaar verbonden wordt. Dit ophalen van de gegevens wordt ook wel ‘harvesten’ (oogsten) genoemd en houdt in dat objectgegevens niet eenmalig gekopieerd worden, maar dat er een link wordt gelegd tussen Brabant Cloud en het collectieregistratiesysteem van de instelling. Via die link kunnen de gegevens periodiek geüpdatet worden, waardoor de informatie op Brabantserfgoed.nl altijd betrouwbaar en up-to-date is. Op die manier sluit Brabant Cloud aan bij de Nationale strategie digitaal erfgoed en bij de afspraken uit de Digitaal Erfgoed Referentie Architectuur (DERA).
Het RMO als proef
Het begon in 2019 als proef met het harvesten van relevante objecten van het RMO. Het RMO heeft een overzichtelijke uitleg op hun website staan, waarin ze schrijven dat je zonder vermelding (melden wordt wel gewaardeerd) hun gegevens mag gebruiken en hoe je de technische link tot stand kunt brengen. In hun collectie kun je bij vindplaats filteren op “Brabant” dus het filteren van alleen de relevante gegevens was geen probleem. Kortom, met een halve dag werk was Brabantserfgoed.nl ineens 2.224 archeologische vondsten uit Brabant rijker. Dit smaakte naar meer!
De Brabantse objecten in het RMO dragen bij aan het verhaal van Brabant. (Bron: Brabantserfgoed.nl)
De weerbarstige praktijk: drie vraagstukken
Helaas bleek dat de gemakkelijke ervaring met het RMO niet representatief was voor het geheel en dat er veel potentiële struikelblokken in een dergelijk proces aanwezig zijn. Het eerste vraagstuk is beleidsmatig en juridisch. Wíl een instelling de collectiegegevens wel delen en daar tijd voor vrij maken? En zo ja, mógen ze de gegevens überhaupt delen? Het RMO beheert bijvoorbeeld archeologische objecten waarvan het copyright allang verstreken is, maar voor de krantencollectie 1950-heden van de KB geldt dat bijvoorbeeld nog niet. Dit zorgt voor nieuwe vragen: is het copyright overzichtelijk gedocumenteerd bij een instelling? En als er beperkende voorwaarden gelden voor wat betreft het gebruik door Brabant Cloud en het afschermen van de data door Brabant Cloud, kunnen wij daar dan aan voldoen? Bij wie ligt de verantwoordelijkheid voor het bijhouden en updaten van deze copyrights en is de instelling bereid dit in een gebruikersovereenkomst vast te leggen?
Het tweede vraagstuk betreft de techniek. Het harvesten, de link aanleggen tussen Brabant Cloud en het collectieregistratiesysteem van de instelling, kan op verschillende technische manieren. Instellingen kunnen hun data beschikbaar stellen via bijvoorbeeld een OAI-PMH protocol, een API of een SRU protocol. Brabant Cloud kan in principe alle drie de varianten verwerken, maar in ons geval is een OAI-PMH het gebruiksvriendelijkst. Daarbij geldt dat de data die vervolgens worden opgehaald ook nog verschillend gemodelleerd kunnen zijn en dit model moet in overeenstemming te brengen zijn met het datamodel van Brabant Cloud.
Een datamodel van een collectie is een soort inhoudsopgave in een boek. Elke inhoudsopgave kan een andere indeling hebben en ook de interpunctie van de tekst in het boek kan verschillend gebruikt zijn. Kortom, de gegevens zijn elke keer een beetje anders geordend. Veel instellingen maken om die reden gebruik van (inter)nationale standaarden, maar dan nog is het soms een puzzel om het voor de bezoeker op Brabantsergoed.nl eenduidig en helder te presenteren.
Foto's die door defensie zijn gemaakt in de provincie Noord-Brabant vertellen ons meer dan alleen het militaire verleden van Brabant. (Bron: Brabantserfgoed.nl)
Het derde vraagstuk is inhoudelijk. Om te weten welke objecten relevant kunnen zijn voor Brabantserfgoed.nl moet je de opbouw van een collectie doorgronden. Hoe is de collectie georganiseerd? Waar kun je op filteren en kun je de Brabantse objecten eruit filteren? Bovendien, kun je discussiëren over wat als Brabants geldt: moet een schilderij bijvoorbeeld de Brabantse Peel afbeelden of moet het gemaakt zijn door een Brabantse kunstenaar? Of kan het allebei? Bij het harvesten moet je dus keuzes maken, wat wil je wel linken en wat niet? In theorie zou zoeken op Brabant als vindplaats of vervaardigingsplaats of als onderwerp het eenvoudigst zijn. Echter, in tegenstelling tot bij het RMO, kun je doorgaans niet op provincie zoeken. Er wordt eerder gecategoriseerd op land of plaats. Dat betekent dat per collectie handmatig uitgezocht moet worden welke objecten interessant zijn voor Brabantserfgoed.nl én hoe je die in één zoekopdracht eruit kunt filteren. Dat is een tijdrovende klus.
Een nieuwe aanpak voor de toekomst?
Nu, twee jaar na de proef met het RMO, is gebleken dat het harvesten van collecties buiten de provinciegrenzen veel tijdrovender is dan gedacht. Het betekent veel gesprekken voeren met de instellingen om te onderzoeken of en hoe collectiegegevens gedeeld mogen en kunnen worden. Vaak leidden deze gesprekken tot een warm contact, maar zonder concreet resultaat. Tot nu toe zijn alleen de collecties van het RMO (2.224 records) en het NIMH (3.590 records) succesvol gekoppeld.
Het is daarom tijd voor bezinning. Wat hebben we nodig om dergelijke harvest-processen eenvoudiger te laten verlopen? Voor nu zetten we dit traject op een lager pitje en nemen we de ruimte om antwoord te vinden op deze en achterliggende vragen. Ondertussen kunnen wij genieten van de duizenden stukken uit het RMO en het NIMH, die op deze manier toch weer een beetje terug in Brabant zijn.